14 – 18: Ricarda Huch – De zaak Deruga
Moord met de beste bedoelingen
Lang niet altijd klinkt in literair werk dat tijdens de Grote Oorlog werd gepubliceerd, het geweld van de slagvelden door. Er verschenen ook ontspannende boeken, waarin de lezer niet herinnerd werd aan de vreselijke gebeurtenissen waarover de kranten dagelijks berichten. Hiervan is Der Fall Deruga uit 1917 van Ricarda Huch (1864-1947) een goed voorbeeld. Huch (voor de liefhebber: volgens Wikipedia spreek je Huch uit als Hux) was een serieuze, intellectuele schrijfster, die vooral bekend is gebleven vanwege haar historische studies. Maar in deze oorlogsjaren had ze geld nodig en besloot daarom een detective te schrijven. Als hoofdpersoon koos zij een arts, die er van verdacht wordt dat hij zijn voormalige vrouw heeft vergiftigd. Motief: hij zou geweten hebben dat zij al haar geld aan hem naliet.
Het verhaal speelt zich grotendeels af in de rechtbank van München, waar rechter Zeunemann een lange stoet getuigen ondervraagt. Soms gaat het om mensen die iets komen vertellen over wat er zich tijdens de laatste dagen van Mingo Swieter, de vroegere vrouw van Deruga, heeft afgespeeld. Anderen zijn opgeroepen om inzicht te geven in het karakter van de Deruga. Gaandeweg komen alle puzzelstukjes bij elkaar. De verdachte laat alles cynisch en gelaten over zich heen gaan en doet geen enkele moeite zich te verdedigen. Duidelijk wordt wel dat veel mensen geboeid zijn door zijn mysterieuze karakter. De meeste scènes in het boek spelen zich in de rechtszaal af, met slechts af en toe een uitstapje naar een andere locatie, een hotel of het appartement van de advocaat. Naarmate het boek vordert, verplaatst de aandacht zich van de verdachte naar zijn tegenstanders. In de eerste plaats is daar Barones Truschkowitz, die als Deruga wordt veroordeeld het kapitaal van Mingo Swieter zal erven. De zaak van de barones wordt vertegenwoordigd door de jonge ambitieuze advocaat Bernburger. Hij is het die uiteindelijk de waarheid op het spoor komt en het mysterie ontrafelt. Het blijkt dan dat het niet om moord ging maar om een geval van euthanasie. Omdat ze ongeneeslijk ziek was en bang veel pijn te lijden, heeft Margot Swieter in het diepste geheim haar vroegere man gevraagd om haar te helpen. Allerlei getuigen, Deruga voorop, blijken – met de beste bedoelingen – gelogen te hebben.
Hoewel het verhaal ingenieus in elkaar steekt is het de uitwerking van de karakters die Der Fall Deruga nog steeds boeiend maakt. De schrijfster geeft met een licht ironische toets Deruga, de barones en de advocaat gecompliceerde motieven mee, die hen ver uittillen boven toevallige figuren in een interessante zaak. Zo is er bij de dokter geen spoor van triomf te bekennen als hij wordt vrijgesproken. De ‘moord’ op zijn vrouw heeft hem voor altijd getekend. De barones blijkt een verborgen agenda te hebben: zij had het geld willen gebruiken om aan een uiterst saai huwelijk te kunnen ontsnappen. Mooi is hoe iedereen, tot en met de vijandige officier van justitie, sympathie gaat voelen voor Deruga als eenmaal duidelijk wordt dat hij zijn vrouw uit haar lijden verlost heeft.
Geestig zijn de twee advocaten, die met behulp van Freud alle personages proberen te duiden.
‘Heel fijn opgemerkt,’ prees dr. Von Wydenbruck hem. ‘Alleen de onbewuste handelingen zijn levend en vruchtbaar en op hun manier feilloos en onfeilbaar. Ik zou er aan willen toevoegen: ook onberispelijk.’
De roman is duidelijk in de jaren voorafgaand aan de oorlog gesitueerd, er wordt vrijelijk tussen Italië, Praag en München heen en weer gereisd. Een aantal figuren droomt er van om in Parijs een nieuw leven te beginnen. De eerste lezers van het boek moeten zich gerealiseerd hebben dat dit voor hen onmogelijk was: Parijs was voor elke Duitser onbereikbaar geworden.
De roman verscheen al tijdens de Eerste Wereldoorlog in een Nederlandse vertaling (De zaak Deruga) bij uitgeverij Van Holkema en Warendorf (1917) en was in datzelfde jaar ook te lezen als feuilleton in de Nieuwe Rotterdamsche Courant. Ook in de Tweede Wereldoorlog verscheen het verhaal trouwens als feuilleton in een aantal kranten. Ik las een Nederlandse vertaling van het boek uit circa 1944, verschenen bij Uitgeverij Magneet te Antwerpen. Een vertaler wordt niet vermeld, maar waarschijnlijk is deze gemaakt door Dick M. Govaerts. Voor zover ik heb kunnen nagaan is de Nederlandse editie in geen enkele Nederlandse bibliotheek aanwezig. De roman werd in 1938 met succes verfilmd.
Doeke Sijens
Ricarda Huch – Der Fall Deruga. In verschillende edities te koop. Oorspronkelijke uitgave: Berlin/Wien, Ullstein Verlag, 1917.
